يكشنبه, ۲ آذر ۱۳۹۳، ۱۰:۰۲ ب.ظ
کارهای غیر اخلاقی در مقاله نویسی
کارهای غیر اخلاقی در مقاله نویسی
مقاله نویسی مثل هر فعالیت دیگری ممکن است که از چهارچوب اخلاق خارج شود! جالب این است که این مساله در فضای مقاله نویسی خیلی راحت اتفاق می افتد و متاسفانه بسیار شایع است. پژوهش های مختلف نشان داده است که یکی از مهم ترین دلایل این مساله این است که با اصول اخلاقی مقاله نویسی آشنا نیستیم. یعنی اصلا نمی دانیم که یک سری کارها که در مقاله نویسی انجام می دهیم غیر اخلاقی هستند. در این صفحه تلاش می کنیم مهم ترین موارد غیراخلاقی در مقاله نویسی را بحث کنیم. در کتاب 25 خطای مقاله نویسی و در بسته آموزشی مقاله نویسی نکات مفصل تری در خصوص نحوه رعایت اصول اخلاقی در مقاله نویسی توضیح داده شده است.
برای شرح مراحل به ادامه مطلب مراجعه نمایید
کار غیر اخلاقی 5: پذیرفتن داوری مقاله، خارج از حوزه تخصصی
قاعدتا سردبیران مجلات در زمان انتخاب داور به این نکته دقت می کنند که داور انتخاب شده بایستی در حوزه مربوط به مقاله تخصص داشته باشد. اما به دلایل مختلفی همچون محدودیت زمانی و عدم فراغت داورها، ممکن است که اشتباها پیشنهاد داوری مقاله به ما صورت بگیرد که خارج از حوزه تحقیقاتی ما است. پذیرفتن این کار هم برای نویسندگان و هم برای خود داور یک کار غیر اخلاقی است. معمولا نویسندگان مقاله به خاطر داورانی که تخصص کافی ندارند دچار سرگردانی زیادی می شوند. بعضا داوران غیرمتخصص نظراتی می دهند که در بازنگری مقاله امکان اعمال آنها نیست. اما این کار برای خود داور هم یک فعالیت غیراخلاقی است چراکه این فرد به خود اجازه داده است که در حوزه ای که تخصص ندارد اظهار نظر کند. بعضا داورانی که دقت زیادی در این امر دارند، در ابتدای نظرات داوری خود ابتدا از میزان آشنایی و تسلط خود بر مقاله می گویند. مثلا ممکن است داوری تنها بر بخش خاصی از مقاله تخصص داشته باشد، لذا لازم است که این مطلب را در ابتدای نظرات داوری خود بیان کند و داوری خود را صرفا به همان بخش محدود کند. مثلا بگوید "تخصص این جانب تنها در زمینه استفاده از روش تحقیق QCA در تحلیل داده هاست. لذا این جانب قضاوتی در خصوص محتوای مقاله و سایر بخش های آن نمی کنم و صرفا از نظر متدلوژیک آن را بررسی می نمایم."
کار غیر اخلاقی 4: سوء استفاده از آموزش برای انجام تحقیق
در حوزه علوم انسانی (مانند روان شناسی، جامعه شناسی و مدیریت) رسم است که معمولا از جامعه آماری دانشجویان یک درس برای اجرای تحقیق های مختلف استفاده می شود. مثلا اگر قرار است پرسشنامه ای برای یک تحقیق تکمیل شود، بعضا از دانشجویان یک درس برای این کار استفاده می شود. اما این کار می تواند در شرایطی به نوعی "سوء استفاده از آموزش" تلقی شود. به عنوان مثال، اگر موضوع تحقیق ارتباطی با محتوای درس نداشته باشد و لذا شرکت در فعالیت تحقیقاتی کمکی به هدف آموزشی نکند، این مساله می تواند به نوعی طفره رفتن و اتلاف وقت آموزش دانشجویان باشد. حالت دیگر زمانی است که دانشجویان به دلیل کسب نمره خاصی مجبور هستند که حتما در تحقیق مشارکت کنند. این مساله با اصل "آزادی و اختیار برای مشارکت در تحقیق" منافات دارد. لذا توصیه می شود که مشارکت دانشجویان در اجرای یک تحقیق به صورت داوطلبانه باشد به شکلی که عدم شرکت دانشجویان تاثیر منفی در نمره و یا سایر شاخص های عملکردی دانشجویان در این درس نداشته باشد. حالت دیگر زمانی است که از مشوق هایی برای دانشجویان استفاده می شود که قاعدتا اختیار عمل دانشجویان را می گیرد و یا ارتباطی با اهداف آموزشی ندارد. به عنوان مثال، بعضا "نمره تشویقی" برای این منظور در نظر گرفته می شود که چنانچه محتوای فعالیت تحقیقاتی با درس مربوطه مرتبط نباشد، جای تامل دارد. امروزه بعضا مجلاتی که نسبت به رعایت مسایل اخلاقی تحقیق حساس هستند، تحقیق هایی را که نمونه های خود را با ارایه مشوق های مالی جمع آوری کرده اند را نمی پذیرند. توجه داشته باشید که ساعت های تعیین شده آموزش را تا حد امکان نبایستی برای اجرای تحقیق استفاده کرد. معمول است که از روش هایی همچون نظرسنجی آنلاین و یا استفاده از ساعت های فوق برنامه برای اجرای تحقیق استفاده می کنند. و بالاخره اینکه همواره بایستی دانشجویان را در ابتدای تحقیق نسبت به برگزاری فعالیت تحقیقاتی و اهداف آن آگاه کرد.
کار غیر اخلاقی 3: اخلاق در محرمانگی
یکی از اصول اخلاق در پژوهش و مقاله نویسی حفظ حریم شخصی دیگران است. یعنی اینکه اطلاعاتی که به نحوی به زندگی خصوصی افراد حقیقی و حقوقی مرتبط می شود را نبایستی افشا کنیم. این اصل، خودش را در محرمانگی اطلاعاتی که ارایه می کنیم نمود پیدا می کند. مثلا خیلی وقت ها شما اطلاعات خود را از داخل یک سازمان خاص جمع آوری می کنید. چنانچه شما مجوز افشای نام سازمان را دریافت کرده باشید، مشکلی نیست که این کار را انجام دهید. اما اگر سازمان از شما به صورت رسمی یا غیر رسمی خواسته باشد که مشخصات شرکت محرمانه باشد، بایستی اطلاعات را به نحوی منتشر کنیم که هویت سازمان قابل شناسایی نباشد. یک تکنیک رایج استفاده از نام های ساختگی (Pseudo name) است. یعنی مثلا به جای اینکه اسم سازمان را بیاورید، بگویید شرکت الف و فقط در حدی که برای مخاطب مقاله شما نیاز است مشخصات شرکت را بیان کنید. مثلا بگویید، شرکت الف یک شرکت بزرگ نرم افزاری ست. حتی اگر سازمان یا افرادی که شما در مورد آن ها اطلاعات جمع آوری کرده اید هیچ صحبتی در این رابطه نکرده باشند، بهتر است که شما محرمانگی را رعایت کنید چرا پیش فرض بر حفظ حریم خصوصی افراد است. معمولا مجلات نسبت به این مساله کاملا آگاه هستند و چنانچه شما اطلاعات مورد نیاز در مورد موارد مورد بررسی خودتان را بدهید، از شما نخواهند خواست که نام واقعی آنها را افشا کنید.
کار غیر اخلاقی 2: داده سازی!
داده سازی یعنی به جای اینکه در مورد پدیده مورد بررسی مان داده های واقعی جمع بکنیم (مثلا بریم بپرسیم که مردم چقدر از خدمات اینترنتی راضی هستند) از خودمان یک چیزی را حدس بزنیم و جای داده های واقعی قرار بدهیم. البته حالت های خیلی ظریفی از داده سازی هست که شاید در نگاه اول به نظر نرسد. مثلا فرض کنید که با یک نفر در مورد میزان رضایت از خدمات اینترنتی صحبت کرده ایم و او گفته که "بسیار افتضاح است" و ما به جای این عبارت، عبارت "نامناسب" را در تحقیق خودمان بیان کنیم. این هم یک نوع خفیفی از تحریف واقعیت است.
بعضی وقت ها یک سری دروغ ها خیلی خیلی بد هستند! مثلا فرض کنید که یکی به شوخی یا اشتباه به بچه ای بگوید که آن بطری نفتی که داخل یخچال هست، "آب است". خداییش با هر منطقی و هر نگاهی این کار خیلی بد است!!! داده سازی در مقالات علمی از این هم بدتر است! چرا؟ زیرا فرض کنید که قرار است در یک تحقیق ببینیم که آیا استفاده از آسپرین برای بیمارانی که مدت طولانی با کامپیوتر کار می کنند سردرد را کاهش می دهد یا نه. حالا اگر به هر شکلی داده سازی کنیم، و یک نتیجه ای به دست بیاید که بله، و این وسط یک نفر بر اساس این یافته ما برای کاهش سردردش در حین کار با کامپیوتر آسپرین مصرف کند و بعداز مدتی هم به یک سرطان ناشناخته مبتلا شود چی؟!
ممکن است بگویید که ای بابا، چه کسی می آید مقالات ما را بخواند که بر اساس آن یک تصمیمی بگیرد. اصلا این مقالات ما که خوانده نمی شود. فقط ما مقاله را می دهیم که ارتقایی بگیریم و تمام! هان؟!!! این را چه بکنیم؟
کارغیراخلاقی 1: مجبور کردن دانشجو به افزودن نام استاد در مقاله ای که استاد نقشی در آن نداشته است!
متاسفانه بعضا (چقدر؟) مشاهده می شود که به صورت صریح یا تلویحی استادهایی هستند که از دانشجویان خودشان می خواهند تا اسم آنها را به عنوان نویسنده مقالاتی که نقشی در آن نداشته اند قرار بدهند. بعضا این کار به صورت بخشنامه است که حتما حتی اگر دانشجویی مقاله ای بدهد که استاد راهنمایش نقشی در آن نداشته است، باید اسم استاد راهنما را قرار بدهد. خیلی وقت ها هم مساله به صورت یک معذوریت اخلاقی است. بعضی وقت ها مساله از آن طرف است. یعنی دانشجو اسم استادش را بدون اینکه از استاد اجازه بگیرد در مقاله خودش قرار می دهد. همه اینها مواردی هستند که بر خلاف اخلاق مقاله نویسی است. حالت ظریف تر این است که بعضا استادها اینطوری مساله را توجیه می کنند که ما برای دانشجو زحمت کشیده ایم و اینکه الان می تواند چنین مقاله ای بدهد، به خاطر زحمات ما بوده است. اما عرف بین المللی در فضای آکادمیک این است که اگر به صورت مشخص در یک یا چند بخش از مقاله فردی نقش نداشته باشد، اسمش را در مقاله نمی آورد.
